Adam Próchnik

Lokalizacja: Cmentarz Ewangelicko-Augsburski, Młynarska 54/56/58, 01-171 Warszawa

Sektor W, Rząd 4, grób: 22

Adam Próchnik (1892-1942)

Urodził się 21 sierpnia 1892 roku we Lwowie.

W 1902 podjął naukę w III Cesarsko-Królewskim Gimnazjum. Wstąpił do konspiracyjnej postępowej organizacji akademickiej „Promieniści” i na przełomie 1908 i 1909 stał się jej kierownikiem. Od 1908 publikował artykuły na łamach „Promienia”, organu prasowego „Promienistych”. W 1908 wstąpił do tajnego Związku Walki Czynnej we Lwowie, a w 1910 przystąpił do legalnego Związku Strzeleckiego.

W 1911 po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie w 1917 uzyskał doktorat. Podczas studiów rozpoczął działalność w Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego. W tym samym czasie działał w Towarzystwie Szkoły Ludowej w Galicji.

2 sierpnia 1914 zmobilizowany brał udział w walkach na froncie karpackim. W 1916 z uwagi na odmrożenia zagrożony amputacją obu nóg. Dzięki interwencji Ignacego Daszyńskiego ewakuowany do Wiednia. Opuścił szpital w kwietniu 1917.

W 1918 we Lwowie twórca i pierwszy komendant organizacji „Wolność” podległej POW. Organizował dezercje z armii. W październiku 1918 aresztowany przez wywiad austriacki. Zagrożony karą śmierci, uratowany dzięki interwencjom Ignacego Daszyńskiego. Uwolniony 1 listopada 1918 po rozpoczęciu we Lwowie walk polsko-ukraińskich.

Od 3 listopada 1918 uczestniczył w działaniach bojowych przy sztabie Odcinka III. Po odsieczy Lwowa podjął służbę w 5 pułku piechoty Legionów.

Od marca 1919 zamieszkał w Piotrkowie Trybunalskim i rozpoczął działalność w PPS. Od marca 1920 przewodniczący Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Piotrkowie. Od 1919 ławnik Rady Miejskiej w Piotrkowie, gdzie kierował wydziałami szkolnictwa i oświaty pozaszkolnej.

Od 1919 do 1927 kierował Archiwum Państwowym w Piotrkowie Trybunalskim, zwolniony ze stanowiska kierownika i przeniesiony na stanowisko archiwisty przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W tym samym czasie pracował także jako nauczyciel historii w Szkole Handlowej, a później Gimnazjum Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskiego Szkół Średnich.

W maju 1923 zainicjował powstanie w Piotrkowie oddziału Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. Był również opiekunem Czerwonego Harcerstwa TUR.

Od 1925 do 1931 był przewodniczącym Rady Miejskiej Piotrkowa Trybunalskiego. W wyborach parlamentarnych w 1928 w okręgu piotrkowskim został wybrany na posła z ramienia PPS.

 Od grudnia 1928 wiceprzewodniczący Zarządu Głównego Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskiego Szkół Średnich. Po zjednoczeniu ze Związkiem Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych w 1930 wszedł do Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego. Złożył z niego jednak rezygnację, gdy część członków Zarządu Głównego ZNP odmówiło podpisania protestu przeciw aresztowaniom posłów w Brześciu.

Po sprawie brzeskiej odmówiono mu pracy w szkolnictwie w Piotrkowie z uwagi – jak podano „niepodania danych o kwalifikacjach” i karnie przeniesiono do Archiwum Państwowego w Poznaniu.

W 1931 umożliwiono mu podjęcie zatrudnienia w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, w związku z czym przeniósł się do Warszawy, gdzie kontynuował działalność w PPS oraz socjalistycznym ruchu spółdzielczym Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM), także kulturalno-oświatową. Od 1933 do 1939 przewodniczył Stowarzyszeniu Wzajemnej Pomocy Lokatorów WSM „Szklane Domy”. Od 1934 do 1939 członek Rady Naczelnej PPS.

W okresie 1933–1935 i 1937–1939 członek Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS. W 1939 wybrany z ramienia PPS na radnego miasta Warszawy.

Był również działaczem Stowarzyszenia byłych Więźniów Politycznych i redaktorem kwartalnika „Kronika Ruchu Rewolucyjnego w Polsce”.

Po wrześniu 1939 roku skupił wokół siebie grupę członków PPS z WSM. Grupa prowadziła działalność informacyjną i oświatową wśród młodzieży. Od 1940 grupa Próchnika zaczęła wydawać pismo „Biuletyn Informacyjny”. Współpracowali również z Komendą Obrońców Polski. Po wydaniu czterech numerów w styczniu 1940 nastąpiły aresztowania w WSM. Po pół roku Próchnik wznawia wydawanie pisma (pod nazwą „Uwagi polityczne”) i od lutego 1941 nawiązuje współpracę z grupą Barykada Wolności. Po połączeniu grupy z innymi tworzy konspiracyjną organizację Polscy Socjaliści, stając na czele jej Komitetu Centralnego. We wrześniu 1941 z ramienia Polskich Socjalistów wchodzi w skład Politycznego Komitetu Porozumiewawczego pod ps. „Artur”.

Zmarł 22 maja 1942 roku na atak serca, przygotowując się do negocjacji połączeniowych z PPS-WRN.

Biogram na podstawie Wikipedii.

Przygotował Jakub Skrzypkowiak

Zdjęcie Sławomir Blat